معرفی و تاریخچه
دانشگاه تهران با سابقه ای نزدیک به یک قرن (تاسیس ۱۳۰۷)، همواره در عرصه آموزش عالی کشور پیشگام بوده و گام‌های مهم و تعیین کننده‌ای برداشته است. در این راستا بهره‌گیری از ابزارها و روش‌های نوین، با هدف توسعه دامنه و ارتقا کیفیت آموزش در سطوح عالی آن، برای مسئولین این دانشگاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و می‌باشد. دانشگاه تهران به عنوان اولین دانشگاه جامع کشور در سال ۱۳۸۰با تصویب هیئت امنا نسبت به ایجاد حوزه‌ای مستقل برای فعالیت در زمینه آموزش الکترونیکی اقدام نمود و یک سال پس از آن مرکز یادگیری الکترونیکی، رسماً کار خود را آغاز نمود .
با توجه به ضرورت گسترش کمی و کیفی آموزش الکترونیکی در دانشگاه تهران، این مرکز با بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای فناوری اطلاعات و با هدف پذیرش دانشجو در قالب دوره‌های الکترونیکی، در بهمن ماه سال ۱۳۸۰ زیر نظر ریاست دانشگاه و شورای سیاست‌گذاری فناوری اطلاعات شروع به فعالیت نمود .
اهداف اولیه تاسیس این مرکز به شرح زیر می باشند:
- تحول در شیوه های آموزش دانشگاهی و دوره‌های تحصیلی و کاربردی به شیوه الکترونیکی
- انجام بخشی از رسالت دانشگاه تهران در تربیت نیروی انسانی متخصص کشور
- استفاده گسترده از فناوری های نوین در آموزش با توجه به نیازهای جامعه، صنعت و سازمان‌ها به آموزش منعطف و در دسترس
- افزایش و گسترش کمی و کیفی دسترسی به آموزش عالی
- همکاری و تعامل با دانشگاه‌های معتبر خارجی
- ارائه مدل آموزش الکترونیکی دانشگاه تهران با استانداردهای مربوطه در تدوین، تولید، ارائه و ارزیابی آموزش نوین
- ترویج فرهنگ کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایندهای آموزشی و پژوهشی دانشگاه تهران
فعالیت های این مرکز به شش دوره مدیریتی به شرح زیر تقسیم می شوند:
دوره ششم _ تحقق دانشگاه دیجیتال و داده محور
این دوره با ریاست دکتر بابک سهرابی که مقارن با ریاست دکتر سید محمد مقیمی در دانشگاه می‌باشد، از آبان ماه 1400 آغاز شد .در این دوره علاوه بر تداوم ، تقویت و بهبود برنامه های قبلی، تمرکز اصلی بر تحول دیجیتال در دانشگاه تهران با استفاده از مدیریت، برنامه ریزی و تصمیم گیری بر مبنای داده و تحقق دانشگاه دیجیتال همه جانبه قرار گرفت.
سیاست‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و دستورالعمل‌های دانشگاه به منظور ایجاد تغییرات در یاددهی، یادگیری، پژوهش و سایر فرایندهای متاثر از تحول دیجیتال باید شفاف، همه جانبه و منعطف باشند. تا دانشگاه در جهت هدایت اقدامات دیجیتال مناسب در مسیر کارا و اثربخش حرکت کند .لذا «تعریف نقش‌ها و مسئولیت‌ها برای تحقق چشم‌انداز دیجیتال»، «تعیین اهداف و نتایج مشخص، شفاف و قابل سنجش»، «تعیین اولویت اقدامات دیجیتال»، «هماهنگی اقدامات دیجیتال در سازمان»، «برقراری ارتباط میان عملیات جدید و ساختارهای جاری»، « سیاست‌گذاری دیجیتال»، «تغییر ساختار سازمانی» و همچنین «برنامه‌ریزی رشد و جانشینی رهبران دیجیتال» از جمله اقداماتی است که در این دوره به آنها پرداخته می شود .
دوره پنجم – تحقق شبکه یادگیری دانشگاه تهران
این دوره با ریاست دکتر سید امید فاطمی و مقارن با ریاست دکتر محمود نیلی احمدآبادی در دانشگاه تهران از اردیبهشت ماه سال 1395 آغاز شد.
در این دوره توجه اصلی رئیس مرکز به نقش بی بدیل فناوری اطلاعات و یادگیری الکترونیکی در آینده دانشگاه معطوف بوده و این که دانشگاه تهران آموزش مجازی و الکترونیکی را در نظر داشته باشد به عنوان یک انتخاب و یک امر اختیاری نخواهد بود بلکه با توجه به تئوریهای مدرن یادگیری و مخصوصا تئوریهای ترغیب کننده یادگیری و یاددهی دانشجو محور، با توجه به پیشرفتهای توانمند ساز فناوری اطلاعات در دنیای امروز و همچنین با توجه به تغییراتی که در یادگیرنده ها و دانشجویان نسل جدید اتفاق افتده است این حرکت به سمت یاددهی و یادگیری الکترونیکی یک امر ضروری است و تخطی از این امر دانشگاه تهران که نماد آموزش عالی کشور است را در حیطه آموزش عقب می اندازد.
در مورد آینده یادگیری این موارد قابل توجه است:
• دانشجو در فرآیند یادگیری یک جزیره مستقل نیست بلکه یادگیری یک امر اجتماعی است.
• ارائه دروس به صورت دانشجو محور یک امر ضروری است.
• روش درست یاددهی بر مبنای تکنیکهای یادگیری فعال باید باشد.
• محتوای کوتاه اندازه مناسب برای محتوای یادگیری است.
• درس ها از حالت یک سیر مشخص و خطی به سیر غیر خطی باید تبدیل شوند.
• محتوای چند رسانه ای تصویری محتوای غالب خواهد بود.
بر این اساس با توجه به توانمند سازی فناوری اطلاعات در زمینه های:
• ایجاد دسترسی به اطلاعات فراوان
• سامانه های دانشجو (کاربر) محور و شخصی سازی شده
• شکل دهی فعالیتهای گروهی و تشکیل اجتماع
• یادگیری تطبیقی با استفاده از هوش ماشین برای کمک به دانشجو
• قابلیت استفاده مجدد از محتوای تهیه شده
• ایجاد تعامل و فعالیت های دانشجو
• ارزیابیهای کامل و بحث تحلیلهای یادگیری (Learning Analytics)
لازم است که یادگیری الکترونیکی نه به عنوان یک فعالیت مجزا و در کنار آموزشهای حضوری بلکه به عنوان محور فعالیتهای آموزشی مد نظر قرار بگیرد.
با توجه به موارد ذکر شده، شعار مرکز در این دوره تحقق شبکه یادگیری در دانشگاه تهران در نظر گرفته شد که ضمن تداوم فعالیت های قبلی به منظور تحقق آن، برنامه هایی به شرح در دستور کار مرکز قرار دارند :
• تغییر جایگاه مرکز از پشتیبان به راهبر و نظارت کیفی بر اجرای آموزش الکترونیکی به جای تامین کننده و پشتیبان زیرساخت
• توسعه شبکه اجتماعی علمی دانشگاه تهران
• ارتقاء کیفیت خدمات و دوره های تحصیلی الکترونیکی. دوره ها که از نظر کمی مورد توجه قرار گرفته اند لازم است که از نظر کیفیت در سطح بالا و بلکه بهتر از دوره های حضوری محض قرار بگیرند.
• برنامه محور سازی فعالیت ها، مهندسی مجدد و ممیزی فرایند های سازمانی
دوره چهارم–تثبیت، توسعه و پایش دوره های الکترونیکی دانشگاه تهران
این دوره با ریاست دکتر بابک سهرابی که مقارن با ریاست دکتر فرهاد رهبر در دانشگاه می‌باشد، با هدف توسعه و انتشار دانش فنی آموزش الکترونیکی در سطح دانشگاه از آذرماه 1388 آغاز گردید پس از بسترسازی فرهنگی و برگزاری موفق چند دوره تحصیلی الکترونیکی،به منظور پاسخ به تقاضا و استقبال سایر دانشکده‌ها از برگزاری دوره‌های الکترونیکی ، لزوم گسترش ساختارهای فنی و تخصصی در سطح دانشگاه احساس گردید.
در این راستا مرکز در جهت برآورده‌سازی این نیاز، آموزش تخصصی نیرو و توسعه زیر ساخت‌های فنی در دانشکده‌های متقاضی را در رأس برنامه‌های خود قرار داده است. در این دوره تعداد رشته های تحصیلی و دانشجویان مجازی و خدمات نوین آموزش ترکیبی(Blended Learning) از رشد فزاینده ای برخوردار گردید و گستره خدمات آموزش الکترونیکی دانشگاه تهران، به ارائه خدمات آموزش ترکیبی ویژه دوره های حضوری دانشگاه تهران ، آموزش کارکنان دانشگاه تهران به شیوه الکترونیکی و خدمات مرتبط از جمله سامانه تدوین الکترونیکی پایان نامه ، برگزاری وبینار و ... نیز رسید. از جمله اهم فعالیت های انجام شده عبارتند از:
• تدوین آیین نامه های جدید دوره های مجازی
• گسترش دوره های تحصیلی مجازی در ابعاد کمی و کیفی (110 رشته – گرایش تحصیلی)
• توسعه آموزش الکترونیکی ترکیبی در سطح دوره های حضوری دانشگاه تهران
• غیر متمرکز سازی آموزش الکترونیکی و تفکیک امور تخصصی و فنی از امور آموزشی و اجرایی با تقسیم وظایف بین این مرکز و دانشکده ها و پردیس های مجری
• راه اندازی شبکه اجتماعی خانواده دانشگاه تهران
• راه اندازی سامانه احراز هویت مرکزی و الدپ
• طراحی و توسعه سامانه تقویم الکترونیکی و مدیریت زمان بندی دوره های مجازی
دوره سوم –تاسیس دوره‌های الکترونیکی دانشگاه تهران
این دوره به ریاست دکتر نادر حقانی که مقارن با ریاست دکتر عباسعلی عمید زنجانی و پس از ایشان، آقای دکتر فرهاد رهبر در دانشگاه می‌باشد، با هدف ترویج فرهنگ بهره‌گیری از آموزش مجازی از اردیبهشت ماه 1385 آغاز شد.عمده فعالیتهای این دوره توجه بیشتر به ابعاد آموزش الکترونیکی با محوریت روش‌شناسی آموزشی و تحول ساختاری در حوزه آموزش الکترونیکی می‌باشد.نظر به ضرورت تغییر در سیاست کلی دانشگاه در حوزه آموزش الکترونیکی، فعالیتهای مرکز در دوره سوم، عمدتاً بر دستیابی به اهداف زیر متمرکز گردید:
• بسترسازی فرهنگی و گسترش ساختارهای فنی و تخصصی
• تغییر ابعاد ساختاری و محتوایی مرکز با هدف تحول در پذیرش و آموزش دانشگاهی
• تحقیق و پژوهش در حوزه آموزش الکترونیکی
به این منظور، مرکز آموزشهای الکترونیکی خط مشی و رئوس سیاست کلی خود را بر موارد زیر استوار نمود:
• ترویج و تحقق تفکر آموزش الکترونیکی و دگرگونی در چیدمان و وظایف کارشناسان و متخصصان
• راه‌اندازی و خصوصی‌سازی یکی از سامانه‌های مدیریت یادگیری متن باز با استفاده از توان فنی مرکز
• عملیاتی کردن فناوری اطلاعات و ارتباطات در معماری فنی مرکز در این دوره نخستین گروه دانشجویان مجازی وارد دانشگاه تهران شدند .
دوره دوم –تمرکز بر تولید محتوای الکترونیکی
این دوره به ریاست دکتر علی معینی، مقارن با ریاست دکتر رضا فرجی دانا در دانشگاه تهران، از آذر ماه 1382 آغاز شد. تولید نسخه الکترونیکی دروس عمومی و پایه دانشگاهی، همچنین روال‌مندسازی تولید نسخه الکترونیکی در قالب انتخاب دروس و مشاوره با اساتید و تولید محتوای الکترونیکی از طریق برون‌سپاری و نظارت و ارزیابی بر روند انجام آن، از عمده فعالیتهای انجام شده در این دوره می‌باشد. در این دوره درس فارسی عمومی به عنوان اولین درس الکترونیکی، به صورت حضوری-الکترونیکی (ترکیبی)، در دانشگاه تهران ارائه شد.
دوره اول-بسترسازی فن افزاری، نرم افزاری و سخت افزاری
این دوره به ریاست دکتر حسن صالحی فتح آبادی که مقارن با ریاست دکتر سید منصور خلیلی عراقی در دانشگاه تهران بود، با هدف بسترسازی فنی از مهر ماه 1381 آغاز شد.عمده فعالیت انجام شده در این دوره، تهیه سامانه مدیریت یادگیری و تولید برخی دروس دانشگاهی به صورت الکترونیکی بود. در این دوره با بررسی سیستم مدیریت یادگیری مذکور، با توجه به نیازهای دانشگاه تهران به بهینه‌سازی و خصوصی‌سازی آن پرداخته شد و برخی از دروس به صورت آزمایشی در سطح دوره های حضوری دانشگاه تهران ارائه شدند.